top of page
Ara
ufukornek

Özel Gereksinimli Bireylerin Hakları

Güncelleme tarihi: 22 May 2023

Devletimiz son yıllarda engelliler ve yakınları için avantaj olabilecek birtakım düzenlemeler yapmaya başlamıştır. Bu düzenlemeler yeterli midir diye baktığımızda elbette yeterli değildir. Fakat engellilerimizin devlet gündemine girmiş olması önemli bir husus. Bu konuda engelli platformlarının yapacağı daha yoğun çalışmalarla sağlanan bu hakların daha da genişleyebileceği kanaatindeyim. Bu makalemde engelli yakını olan sigortalı ve devlet memurları açısından sağlanan avantajları ayrı ayrı kısaca aktarmaya çalışacağım;


Engelli bireylere Yönelik Resmi Tatiller

2002/58 sayılı Genelge doğrultusunda her yıl 3 Aralık Dünya Engelliler Günü ve 10-16 Mayıs Engelliler Haftasının ilk günü tüm engelli bireyler İdari izinli sayılmaktadırlar


Mazeret İzni

6645 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile bazı kanun ve kanun hükmünde kararnamelerde değişiklik yapılmasına dair kanunun 35. Maddesi ile 4857 Sayılı İş Kanuna aşağıdaki ek madde eklenmiştir:


“İşçilerin en az % 70 oranında engelli veya süreğen hastalığı olan çocuğunun tedavisinde, hastalık raporuna dayalı olarak ve çalışan ebeveynden sadece biri tarafından kullanılması kaydıyla, 1 yıl içinde toptan veya bölümler halinde on güne kadar ücretli izin verilir.”


Engelli Çocuğu Olanlara Erken Emeklilik İmkanı


5510 Sayılı Yasaya 5754 Sayılı Yasa ile eklenen fıkra ile engelli çocuğu olan anneler lehine düzenleme yapılmıştır. 5510 Sayılı Yasanın konuyla ilgili fıkrasında “Emeklilik veya yaşlılık aylığı bağlanması talebinde bulunan kadın sigortalılardan başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malul çocuğu bulunanların, bu kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra geçen prim ödeme gün sayılarının dörtte biri, prim ödeme gün sayıları toplamına eklenir ve eklenen bu süreler emeklilik yaş hadlerinden de indirilir” denilmektedir.


Başkasının bakımına muhtaç, ağır engelli çocuğu olan kadınların bu haktan yararlanabilmeleri için çalışmaları veya isteğe bağlı sigortalı olmaları gerekiyor. Bu durumdaki annelere erken emeklilik hakkı yalnızca 1 Ekim 2008 sonrası süreleri kapsıyor. Dolayısıyla 1 Ekim 2008’den önceki çalışmaları için erken emeklilik hakları söz konusu değil. 1 Ekim 2008 sonrası çalışılan her 4 yıla 1 yıl prim ekleniyor, yaştan da 1 yıl düşülüyor.


Gelir Vergisi İndirimi


Ücretli çalışan engelli kişiler ile bunların bakmakla yükümlü olduğu engelli kişiler, serbest meslek sahibi engelli kişiler ile bunların bakmakla yükümlü olduğu engelli kişiler, basit usulde vergilendirilenlerden, tüccar ve ücretli durumuna girmeksizin, imalat, tamirat ve küçük sanat işleri ile uğraşan (ilk madde ve yardımcı malzeme müşteriye ait olarak faaliyet gösteren terzi, tamirci, marangoz gibi) engelliler, gelir vergisi indiriminden yararlanabilir. Engellilik indirimi her yıl devlet tarafından belirlenerek uygulamaya dâhil olur. Engellilik indirimi yıllık gelir vergisi matrahına dâhil edilen kazançlar üzerinden düşülmektedir. 2021 yılı için engellilik indirimi tutarları şu şekilde belirlenmiştir:


Gelir Vergisi Genel Tebliği, Seri No: 313


Derece Engelli (Çalışma Gücünün Asgari % 80’ini Kaybedenler) – 1.500

Derece Engelli (Çalışma Gücünün Asgari % 60’ını Kaybedenler) – 860

Derece Engelli (Çalışma Gücünün Asgari % 40’ını Kaybedenler) – 380


Engellilik İndiriminden Yararlanmak İçin Ne Yapılmalıdır?

Engellilik indiriminden yararlanmak isteyen engelliler aşağıdaki belgelerle birlikte Vergi Dairesi Başkanlığı olan illerde İlgili Grup Müdürlüğüne, Vergi Dairesi Başkanlığı olmayan illerde ise Defterdarlıklara bağlı Gelir Müdürlüğüne, Bağımsız Vergi Dairesi bulunan ilçelerde Vergi Dairesi Müdürlüğüne, Vergi Dairesi bulunmayan ilçelerde ise Mal Müdürlüklerine bir dilekçe ile başvuracaklardır.


Hizmet Erbabının Bakmakla Yükümlü Olduğu Engelli Kişilerin Müracaatlarında:


Çalıştığı iş yerinden alınacak çalıştığına dair işveren tarafından imzalanıp kaşelenmiş yazı

Müracaat formu

Dilekçe

Bakmakla yükümlü kişinin T.C. Kimlik Numarası

Bakmakla yükümlü olduğuna dair belge

İlgili yönetmeliğe uygun Sağlık Kurulu Raporu olanlar için rapor aslı veya noter tasdikli örneği sunulmalıdır

Vergi indiriminden faydalanmak isteyen engellilerin, çalışılan iş yerinin bağlı olduğu Büyük Mükellefler Vergi Dairesi veya ilgili vergi dairelerine yapılabileceği gibi Mükellef Hizmetleri Gelir ve Kurumlar Vergileri Müdürlüğü Engelli Servisine müracaat edilmelidir.


Vergi indirimi işleminin sonuçlanması ortalama 3 ay sürmekte olup işlem sonuçlandığında yazı iş yerine posta ile gönderilmektedir.


Ayrıca İnternet üzerinden http://eviss.ivdb.gov.tr/ adresine giriş yaparak başvurularınızı web üzerinden takip edebilirsiniz…



Önemli Bazı Hususlar


Vergi dairesine sunacağınız sağlık raporu ilgili mal müdürlüğü ya da defterdarlık tarafından kabul edilmeyebilir ya da ilgili rapor Ankara’ya Merkez Sağlık Kuruluna gönderilip onaylanmayıp geri dönebilir. Bunun sebebi son yıllarda aşırı güncellenen engelli özür oranlarından kaynaklı. Vereceğiniz rapor 20 Mart 2013 tarihli resmi gazetede yayınlanan Özürlülük Ölçütü, sınıflandırması ve özürlülere verilecek sağlık kurulu raporları hakkında yönetmeliğe uygun olması gerekli.


Her Sağlık Raporu Geçerli mi?

İş, maaş veya bizzat başvurarak yetkili devlet hastanelerinden alınan tüm sağlık raporları vergi indirimi için geçerlidir.



İş Yerini Değiştiren Kişiler

Herhangi bir şekilde iş yeri değiştiren ücretlilerin daha önce işlem tesis ettirdikleri müdürlüklere yeni iş yerlerinin adreslerini bildirerek buradan yeni iş yerlerine hitaben yazı almaları yeterli olacaktır. Bu engellilerin yeniden rapor almalarına gerek yoktur. Engellilik indirimi bakıma muhtaç kişiye bakan kişi için engellinin 18 yaşını doldurmuş veya 25 yaşına kadar tahsil durumu söz konusu ise geçerlidir.



Engelli Yakını Olan Devlet Memurunda Durum

Bilindiği üzere, 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 108. maddesinde “memurların bakmakla yükümlü olduğu veya memur refakat etmediği takdirde hayatı tehlikeye girecek ana, baba, eş ve çocukları ile kardeşlerinden birinin ağır bir kaza geçirmesi veya önemli bir hastalığa tutulmuş olması hallerinde, bu hallerini raporla belgelendirmeleri şartıyla verilecek aylıksız izinlerle, bazı durumların gerçekleşmesi halinde verilecek aylıksız izinlerin süre ve esaslarını hükme bağlamıştır”. Bu kanunda Devlet memurlarına bakmakla yükümlü olduğu özürlü aile bireyinin günlük bakımı için izin verilmesine ilişkin bir düzenleme bulunmamaktadır.


Diğer taraftan, 2010/2 sayılı Başbakanlık Genelgesinin (3) numaralı fıkrasında; “Kamu çalışanlarının kanunen bakmakla yükümlü olduğu özürlü aile bireyinin bakıma muhtaç olduğunun ilgili mevzuatına göre alınmış geçerli özürlü sağlık kurulu raporu ile belgelendirilmesi kaydıyla bu durumdaki personele; özürlü aile ferdinin günlük bakımı için izin kullanımında gerekli kolaylık sağlanacak ve personel mesai saatleri dışındaki nöbet görevinden ve gece vardiyasından muaf tutulacaktır.” hükmü yer almaktadır.





Gelir Vergisi İndirimi

Engelli çocuğu olan kamu, özel sektör çalışanları ve serbest çalışanlar gelir vergisi indiriminden yararlanırlar. Emekli olanlar aldıkları emekli maaşında bu hakkı kullanamazlar. Ancak emekli olup serbest çalışanlar gelir vergisi indiriminden yararlanır.



Nöbet Muafiyeti ve İzin Hakkı

Kamu kuruluşlarında çalışan engelli çocuğu olan memur anne ve babalara nöbet ve fazla mesai muafiyeti vardır. Bakım izninin ve nöbet muafiyeti çoğunlukla amir inisiyatifindedir.


TSK da görev yapıp bakıma muhtaç engelli çocuğu olan muvazzaf asker ve sivil memurlara Haziran 2013 tarihli TSK İç Hizmet Yönetmeliğinde yapılan bir değişiklikle nöbet muafiyeti hakkı tanınmıştır.




Engelli Çocuğu Olan Çalışan Annelere Erken Emeklilik Hakkı


‘Başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede ağır engelli çocuğu bulunan annelerin’ yararlandığı bu haktan BAĞ-KUR, SSK, Emekli Sandığı, Tarım İşçileri ve İsteğe Bağlı Sigortalı olan anneler yararlanır.


1 Ekim 2008 sonrası çalışılan sürenin dörtte biri oranındaki süre çalışılan süreye ilave edilir ve bu süre emekliliğe kalan süreden düşürülür.(5510 Sayılı Kanunu Madde 28. )


Engelli çocuğun bakıma muhtaç yani raporunda “ağır engelli” ibaresinin olması gerekmektedir. Çocuğun bakıma muhtaçlığı devam ettiği sürece bu haktan yararlanılır. Birden fazla bakıma muhtaç çocuğu olanlar için SGK; her çocuk için inceleme yapar. Ancak sadece biri üzerinden erken emeklilik hakkından yararlanılır.


Evlatlık alınan engelli çocuklar için de çocuğun evlatlık alındığı tarihten itibaren erken emeklilikten yararlanılır.



Refakat İzni


Memurun bakmakla yükümlü olduğu veya memur refakat etmediği takdirde hayatı tehlikeye girecek ana, baba, eş ve çocukları ile kardeşlerinden birinin ağır bir kaza geçirmesi veya tedavisi uzun süren bir hastalığının bulunması hallerinde, bu hallerin sağlık kurulu raporuyla belgelendirilmesi şartıyla aylık ve özlük hakları korunarak üç aya kadar izin verileceği ve gerektiğinde bu sürenin bir katına kadar uzatılabilir.


Aynı kişinin aynı teşhisine bağlı olarak memuriyet hayatı boyunca en fazla 6 ay süre refakat izni kullanılabilir. Aynı kişinin raporuna istinaden sadece bir memur yakını bu izni kullanabilir.


BİR YARGI KARARI


Danıştay, engelli çocuğu bulunan memur ailelerinin, çocuğun rehabilitasyonu ve eğitimi sırasında yanında olması yönündeki taleplerini yerinde bulmadı.


Danıştay 12. Dairesi, engelli çocuğu bulunan memur anneye yıllık izni dışında haftada 3 gün 2’şer saat izinli sayılmasını reddeden İdare Mahkemesi kararını onadı. Adana SGK İl Müdürlüğü’nde devlet memurluğu yapan Nebahat Metlioğlu, SGK İl Müdürlüğü’nden günde 2 saat süreyle ve haftada 3 gün izin istemiş, bu talep reddedilmişti. Metlioğlu, işlemin iptali için Adana 2. İdare Mahkemesi’ne başvurdu. Adana 2. İdare Mahkemesi söz konusu kamudan.com talebi reddetti. Metlioğlu kararı Danıştay nezdinde temyiz ederken, Danıştay 12. Dairesi de temyiz incelemesinde Adana 2. İdare Mahkemesi’nin verdiği kararın hukuk ve usule uygun olduğuna hükmetti.


Mazeret İzni

En az % 70 oranında engelli ya da süreğen hastalığı olan hastalık raporuna dayalı olarak ana veya babadan sadece biri tarafından kullanılması kaydıyla 1 yıl içinde toptan veya bölümler halinde “10 güne kadar” mazeret izni verilir. Mazeret izin hakkı sadece engelli çocuklar için kullanılmaktadır.



Tayin Hakkı

Devlet Memurları Kanunu Ek Madde 39:‘’Devlet memurlarının, hayatını başkasının yardım veya bakımı olmadan devam ettiremeyecek derecede engelli olduğu sağlık kurulu raporu ile tespit edilen eşi, çocukları ile kardeşlerinin, memuriyet mahalli dışında resmi veya özel eğitim ve öğretim kuruluşlarında eğitim ve öğretim yapacaklarının özel eğitim değerlendirme kurulu tarafından belgelendirilmesi halinde, ilgilinin talebi üzerine eğitim ve öğretim kuruluşlarının bulunduğu il veya ilçe sınırları dahilinde kurumunda bulunan durumuna uygun boş bir kadroya ataması yapılır.’’


4857 sayılı İş Kanunu kapsamında haklar


Mazeret İzni Hakkı

Engelli çocuğu olan çalışan bir bireyin kadın ya da erkek fark etmeksizin sahip olduğu birtakım haklar bulunmaktadır. Bunların ilki mazeret izni olarak ülkemizde uygulanan 4857 sayılı Yasa’nın Ek 2. maddesinde tanımlanmıştır. İşçilerin en az yüzde yetmiş oranında engelli veya süreğen hastalığı olan çocuğunun tedavisinde, hastalık raporuna dayalı olarak ve çalışan ebeveynden sadece biri tarafından kullanılması kaydıyla, bir yıl içinde toptan veya bölümler hâlinde on güne kadar ücretli izin verilir.


Mazeret izni bir yıl içinde 10 güne kadar verilebilir. Ayrıca işveren işçinin mazeret izni kullanıp işe gelmediği günlerin ücretini kesemez.


Normalde işverenin mazeret izninde işçiye ücret ödeme yükümlülüğü yoktur.Fakat Engelli Çocuğu olan İşçinin İlave 10 (on) Gün Ücretli Hakkı vardır… Bu konu 6645 Sayılı Kanunda ve İş Kanunu Madde 35’de açıklanmıştır.



Erken Emeklilik Hakkı

Vergi İndirimi hakkı ülkemizde yürürlükte olan 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası kapsamında düzenlenmiştir. Erken emeklilik hakkından engelli çocuğu olan anneler yararlanmaktadır. Erken emeklilik hakkı ile ilgili şu uygulama geçerlidir: Eğer çalışan bir annenin engelli çocuğu varsa içinde bulunulan yıla kadar ödenmiş olan prim ödeme gün sayılarının 1/4’ü toplam prim ödeme gün sayısına eklenmektedir. Böylece prim ödeme gün sayısı artacağından engelli çocuğu olan annenin erken emeklilik hakkı olacaktır.,


Vergi İndirimi


Engelli çalışanlar engellilik derecelerine göre belirlenen tutarlarda gelir vergisi matrahından indirim alabilmektedirler. Çalışanın Engelli Yakını İçin Vergi İndirimi de yapılabilmektedir. Bu indirimi işveren kendi kararıyla uygulayamadığı gibi, yanlış uygulama durumunda da cezai müeyyidelerle karşılaşabilmektedir.


Engelli Vergi İndirimi Ne Anlama Gelir?


Engelli indirimi, çalışan ya da çalışanın bakmakla yükümlü olduğu kişilerden biri en az %40 oranında engelliyse, bordrosunda gelir vergisi matrahına uygulanacak indirim ile ödenecek gelir vergisi tutarının düşürülmesidir. Bu da çalışanın ücretine ek bir tutar olarak yansımaktadır.


Engelli indirimi uygulaması 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu 31. maddesinde düzenlenmiştir.


“Engellilik indirimi:


Madde 31 – (Değişik:9/4/2003-4842/3 md.)


Çalışma gücünün asgarî % 80’ini kaybetmiş bulunan hizmet erbabı birinci derece engelli, asgarî % 60’ını kaybetmiş bulunan hizmet erbabı ikinci derece engelli, asgarî % 40’ını kaybetmiş bulunan hizmet erbabı ise üçüncü derece engelli sayılır ve aşağıda engelli dereceleri itibariyle belirlenen aylık tutarlar, hizmet erbabının ücretinden indirilir.”


Engelli İndiriminden Engelli Yakını Olan Çalışan Da Faydalanabilir mi?


Yaygın bilinen, engelli çalışanların engelli vergi indiriminden faydalanmasıdır. Oysa ki, bu indirim sadece çalışanın kendisi engelli olduğunda uygulanan bir indirim değil, çalışanın bakmakla yükümlü olduğu kişilerde engellilik oranı %40 ve üzeri olan varsa o kişiler için de uygulanabilmektedir. Ücretlinin bakmakla yükümlü olduğu çocuğu veya eşi engelli ise, ücretlinin bordrosunda bu indirim uygulanabilmektedir.



4857 sayılı İş Kanunu kapsamındaki işyerlerinin engelli çalıştırma zorunluluğu


İşverenler, elli veya daha fazla işçi çalıştırdıkları özel sektör İşyerlerinde toplam işçi sayılarının %3’ü oranında, kamu işyerlerinde iste %4’ü oranında engelliyi ve %2’si oranında eski hükümlü işçiyi meslek, beden ve ruhsal durumlarına uygun işlerde çalıştırmakla yükümlüdürler. Aynı il sınırları içinde birden fazla işyeri bulunan işverenin bu kapsamda çalıştırmakla yükümlü olduğu işçi sayısı, toplam işçi sayısına göre hesaplanır.


















5 görüntüleme0 yorum

Son Yazılar

Hepsini Gör

Aile İçi iletişim

Aile içi iletişim, bir bireyin aile üyeleriyle olan diyalog ve etkileşim biçimini ifade eder. İyi bir aile içi iletişim, aile üyelerinin...

Komentar


Yazı: Blog2_Post
bottom of page